Bu yazımda MV Capital tarafından hazırlanan “The State of DePIN” raporunun detaylarını bulabilirsiniz. Rapora göre DePIN sektörünün geleceğini, tokenomi yapısını ve öne çıkan projelerden birkaçını yorumlayacağım.
Öncelikle DePIN (decentralized physical infrastructure) kelimesiyle merkeziyetsiz fiziksel altyapı projelerini kastediyorum. Buradaki fiziksel kelimesi önemli çünkü bu kelime ile gerçek dünya problemlerine yönelik somut çözümler üretmeye çalışan projelerin kümesine bakmış oluyoruz.
DePIN sektörünü 2 farklı kavramla kıyaslayabiliriz. Bunlardan birisi geleneksel altyapı projeleri. Bu alanda DePIN sektöründeki projelerin avantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz.
- Ortak kaynakların kullanılabilmesi (telefonlar, bilgisayarlar, sensörler, vb.)
- Token aracığılıyla uygulanabilen teşvikler (airdroplar, ödüller, vb.)
- Daha kolay yatırım toplayabilme (network, reklam, topluluğa ulaşma)
- Şeffaf yönetim (blokzincir teknolojisinin avantajlarından biri)
DePIN sektörünü diğer kıyaslayacağımız alan ise diğer kripto kategorileri. Diğer kategorilere baktığımızda Bitcoin ve Ethereum fiyatına çok yakından bağlı bir şekilde hareket ederken DePIN sektöründeki projelerin korelasyonu ise nispeten daha düşük. Bu durum boğa veya ayı marketi fark etmeksizin bu alandaki projelerden güçlü olanların değerlenebileceğini gösteriyor.
Şimdi DePIN kategorisini bu kadar övdükten sonra alt kategorilere geçelim.
Connectivity – Bağlantı Projeleri
Burada en meşhur proje Helium. Bu projede token kazanmak isteyenler hotspot denilen cihazlardan aldıktan sonra belli bir mesafeye kadar wireless ağ hizmeti sunuyor. Helium yakın zamanda T-Mobile ile de iş birliği anlaşması sağladı, bu sayede ABD’de 20 dolar karşılığında sınırsız 5G hizmeti sunulabiliyor.
Bu kategoride World Mobile, Wayru, Dabba, Nodle, Crankk araştırmaya değer projeler. Alanında uzman kişileri takip ederek veya kendiniz de detaylı çalışmalar yaparak yeni Helium’u bulabilirsiniz.
Bu sektöre kullanılmayan internet genişliğinin (bandwidth) yapay zekâ verilerinin doğruluğu üzerine çalışması için kullanan Grass projesini de ekleyebiliriz. 2 milyonun üzerinde kişinin katılım sağladığı puan ve teşvik süreci yakın zamanda tamamlanmış olacak.
Sensör & Çevre ile Etkileşim Projeleri
Haritalama tarafında Hivemapper, Geodnet, Natix ön planda. Ulaşım sektöründe veriye bağlı farklı projeler olarak DIMO, Soarchain projeleri dikkat çekiyor. Çevreye duyarlı projelerden Silencio, Piphi, WeatherXM projeleri araştırmaya değer. Sağlıklı yaşa ve ödül kazan projeleri HealthBlocks ve Mindland 2021’de yaşanan move to earn, play to earn tarzında yeni bir trend oluşturabilir.
Enerji ve Robotik Projeleri
Bu alanda elektrikli araçların şarj istasyonları üzerine çözümler üreten Charge, PowerPod ayrıca Solana ağında enerji saklanması üzerine çalışan Starpower ilginç hikayeler yazabilecek projeler.
Nyxcarbon, Xmaquina, Penomo gibi projeler Peaq ile anlaşmaları ve doğru konumlanmaları ile güçlü fiyat aksiyonları oluşturabilecek projeler. Tabii ki doğru tokenomi, geliştirme, pazarlama faaliyetleri yapmaları gerekiyor.
Şimdiye kadarki kısımda çoğu henüz piyasaya çıkmamış, diğer DePIN ve yapay zekâ projelerinin gölgesinde kalmış, yeni yeni ürünleşmeye çalışan projelere bakmış olduk. Bundan sonraki kısımda daha aşina olduğunuz projelerden bahsedeceğim.
Compute/GPU – Hesaplama Projeleri
Render, Akash, IO, Aethir vb. derken talebin ve benzer ölçüde rekabetin de yüksek olduğu bir kategori. Render en önde gelen projelerden biri, Akash özellikle yaptığı iş birlikleri ile son kullanıcılara ulaşma noktasında başarılı. Aethir çok başarılı bir node satış süreci gerçekleştirdi, diğer projelerden farklı olarak GameFi odaklı ilerlemeye çalışıyor.
IOnet son kullanıcılara GPU sağlamanın yanında diğer compute yani hesaplama gücü sağlayan projelerin de tedarikçisi konumunda. Benzer işlev görecek olan Gensyn projesi IOnet kârlılığı üzerine etki edebilir bu nedenle IOnet yatırımcılarının Gensyn vb. projeleri takip etmeleri de önemli.
Bu alanda çok fazla proje var ve genel olarak topluluğun güçlü bir bilgi birikimi olduğu için kısa kesip diğer kategorilere doğru ilerliyorum.
Storage – Veri Saklama Projeleri
Blokzincirlerin zaman içerisinde büyümesi merkeziyetsizliğe zarar verme riskini ortaya çıkardı, çünkü yeni kullanıcıların onay mekanizmasına katılması giderek zorlaşmaya başladı. Bu doğrultuda Celestia, Avail gibi modüler projelerin hayata geçmesi, data availability (veri erişilebilirliği) kavramının daha sık tartışılmasına yol açtı. Ayrıca Ethereum EIP-4844 (proto-danksharding) geliştirmesi, katman 2 projelerinin Ethereum ağına geçici veriler (blob) gönderilmesini sağladı.
Peki ihtiyaç olursa tüm bu verilere nasıl ulaşılır? İşte burada merkeziyetsiz verilerin saklanması, ihtiyaç halinde geri getirilmesi üzerine çalışan projeler kilit bir rol üstleniyor.
Başta Filecoin, Arweave olmak üzere bu kategorideki projeler doğru iş birlikleri yapabildikleri takdirde hem iyi bir gelir elde edebilirler hem de güçlü token kullanım alanı ile token değerini artırabilirler.
Stratos, Unibase projeleri yapay zekâ geliştirmede kullanılan verilerin saklanmasına yönelik çalışırken Denet daha çok mobil cihazların verilerine yönelik hizmet sunuyor. Eğer bu alanda yatırım yapmayı düşünürseniz en çok veri hangi alanda üretilecek, saklanacak gibi sorularla başlayabilirsiniz.
DePIN Blokzincir Projeleri
Bu kısımda birden fazla kategoriye dokunan birkaç projeden bahsetmek istedim. Bittensor yapay zekâ ile ilgili subnetleri, subnetlerin yer kapabilmek için sürekli mücadele etmek durumunda kalmaları ve bu sayede kaliteli alt projelerin geliştirilmesini sağlaması, yarılanma şeklinde planlanmış tokenomisi ve fiyat aksiyonu ile adından her gün söz ettiriyor.
Yakın zamanda piyasaya çıkacak Peaq, büyük iş birlikleri ve DePIN odaklı birçok projeyi ekosisteminde barındırması sayesinde büyük bir etki oluşturacaktır. Nesnelerin interneti üzerine odaklanan ve yine geniş bir ekosisteme sahip olan IoTeX de sektördeki gelişmelerden faydalanacak projelerden biri konumunda.
400 Projenin Özeti
DePIN kategorisi ile yapay zekâ iç içe geçmiş durumda. Bununla birlikte henüz piyasaya çıkmamış ancak sektörde önemli yerlere gelecek projeler de mevcut. Raporda 400 civarı projenin görseli var ve hepsinden tek bir yazıda bahsetmem mümkün değil. Bu nedenle hızlıca birkaç örnek vererek yazımı toprlayacağım.
Örneğin yapay zekâ asistanları üzerine çalışan Fetch, Ocean ve SingularityNET ile birleşti ve ortak bir vizyon oluşturdular. Bu alanda onlara rakip olabilecek Olas, Spectral, Morpheus gibi projelerden bahsetmedim. Bunun yanında Bittensor çok ön planda bir proje ve aynı seviyede bir proje olmamasına rağmen yapay zekâ modellerinin eğitilmesi konusunda Gensyn, Zero1 Labs (DEAI) incelemeye değer bir proje. Birleşik bir kategori altında “zero knowledge machine learning (ZKML)” Modulus, Giza gibi projeler de incelenmeye değer projeler.
Birçok proje için daha detaylı analiz yapmak isterseniz raporun linkini ve bir Dune Analytics dashboard linkini paylaşıyorum:
- https://app.hubspot.com/documents/45150296/view/874288247?accessId=17ee67
- https://dune.com/cryptokoryo/ai
Token Kullanım Alanı ve Değerlemesi
Raporda son olarak token gerekliliği, arz ve talebe dair inceleme yapıldığında haritalama, mobilite, enerji, GPU, yapay zekâ, GameFi kategorilerine hizmet eden projelerin gerekli talebi oluşturabileceğine dair bir sonuç elde edilmiş.
Ben buna storage (veri saklama) kategorisini dahil ederek büyük ölçüde katılıyorum. DePIN sektöründeki projeler doğru geliştirme faaliyetleri, doğru pazarlama ve teşviklerin topluluğa dengeli dağıtılmasını sağlayacak iyi bir tokenomi ile piyasaya çıkarlarsa 2025 yılında çok güçlü bir boğa marketi geçirebilirler. Sonrasında ise kalıcı bir kullanıcı kitlesi oluşturabilirlerse ayı marketinden de çok etkilenmeden çıkabilirler.
Bu alanda farklı raporları okuyup değerlendirdikçe güncel gelişmeleri sizinle paylaşmaya devam edeceğim.
