“Blockchain’in devrim niteliğindeki potansiyeli büyük ölçüde –özellikle finans alanında- test edilmiş olsa da sosyal konularda olası uygulamaları ve sürdürülebilirlikte yaşanan zorlukları çözmedeki yeteneği henüz çok keşfedilmedi “ düşüncesinden yola çıkan Avrupa İnovasyon Konseyi’nin (European Innovation Council, EIC) başlattığı “Sosyal Fayda için Blockchain” programının/yarışmasının sonuçları geçtiğimiz günlerde açıklandı. Kazanan projelere geçmeden önce, geri plandaki gelişmelere ve hedeflere bakmak sonuçları değerlendirmek açısından faydalı olabilir.
EIC, AB tarafından 2017’de kurulmuş ve henüz pilot aşamasında olan bir organ: Amacı mevcut ürün, hizmet veya işletme modellerinden farklı, oldukça riskli ve küresel olarak büyüme potansiyeli olan fikirlere sahip girişimleri desteklemek, bilimi yeni işletmelere dönüştürmek ve inovasyonu hızlandırmak. “Ufuk Ödülleri” adındaki programı dâhilinde açtıkları yarışma konularından biri de “ Sosyal Fayda için Blockchain ”. Diğer taraftan Avrupa Komisyonu’nca 2016’da kurulan başka bir girişim olan Yeni Nesil İnternet (Next Generation Internet, NGI) organının amacı da internetin geleceğini şekillendirmek. Bu amaca ulaşmada altı çizilen kavramlar, günümüz teknolojileri açısından çok tanıdık ve popüler:
Açıklık, kapsayıcılık, şeffaflık, mahremiyet, işbirliği ve verinin korunması.
Aynı girişim, sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda özellikle yerel ve küresel sürdürülebilirlik problemleri başta olmak üzere yeni uygulama alanlarında blockchain’ in potansiyelini keşfetmekle ilgileniyor. Dolayısıyla “Sosyal Fayda için Blockchain” yarışmasının sonuçları bu girişimin devamı ve gelişimi için de önem taşıyor.
Yarışmaya Mayıs 2018- Eylül 2019 döneminde 43 ülkeden 178 başvuru (33 tanesi AB dışı ülkeler) yapılmış. Projelerin %10’u bireylere, %10’u kamu kurumlarına ve %80’i start-up’lar ve KOBi’lere ait. Kazanan projelerin tümünün sunumu Açık Kaynak olarak yapılmış ki bu inovasyon anlamında başkalarının da bu projelerde geliştirilen teknolojik çözümlerden faydalanması anlamında önemli. Diğer taraftan maalesef gelişmekte olan ülkelerden ki Türkiye’den de katılım olduğu görünüyor kazanan bir proje çıkmamış.
Yarışmanın ana amacı “karşılaşılan toplumsal zorluklar için ölçeklenebilir, konuşlandırılabilir ve etkisi yüksek blockchain fikirleri üretmek”. Öne sürülen tez şöyle: Blockchain adil ticareti, üretim proseslerinde ve e–ticarette şeffaflığı ve bilgide kaliteyi desteklerse, merkeziyetsiz ekonomik yapılar keşfederek finansal tabana yayılmaya katkıda bulunursa pozitif bir sosyal değişim yaratabilir; yanı sıra sosyal fayda yaratacak blockchain projelerinin bulduğu çözümler hesap sorulabilirliği geliştirmeli, yenilenebilir enerjiye katkı yapmalı, kamu süreçlerinde şeffaflığı ve karar vermede demokratik katılımı sağlamalı.
Toplam 5 milyon Euro para ödülünü kazanan projelere ve ilgili kategorilere gelince:
İçerik ve Kalite:
WordProof: Hollandalı bir firmanın geliştirdiği projede amaç blockchain teknolojisi kullanarak intihal/sahte haberi önlemek ve internet içeriklerine güvenilmesini sağlamak. İçerik sahipleri WordProof Timestamp aracını kullanarak içeriklere müdahale etmediklerini kanıtlayabiliyorlar ve yapılan değişikliklerin geçmişi hem makineler hem insanlar tarafından doğrulanabiliyor. İçeriklerin aslına uygunluğunu kanıtlayan ve bilgiyi doğrulanabilir kılan bu teknoloji ürününün ileride ücretsiz tarayıcı eklentisi şeklinde sunulması bekleniyor.
İzlenebilirlik ve Adil Ticaret:
PPP: İngiltere’den bir startup’ın sunduğu projede Proof Points uygulamasıyla işletmeler yaptıkları işlerin ve ürünlerin arkasında yatan tedarik zincirlerinde nasıl bir sosyal ve çevresel etki yarattıklarını tutarlı ve anlamlı bir şekilde kanıtlayabiliyorlar. Markalar için bir çeşit şeffaflık programı da denebilir çünkü şirketler ürünlerinin nihai halini alana kadar olan süreçte yarattıkları etkiyi bilmek isteyen alıcılara bu bilgiyi herkesin güvenebileceği kanıtlanmış gerçekler olarak sunabiliyor. Ürünleri satın alanlar blockchain sayesinde izlenebilirliliğin ötesinde yaratıldığı iddia edilen sosyal ve çevresel etkinin gerçekliğinden emin oluyorlar böylece satın alma kararları sadece fiyata ve kolaylığa bağlı kalmıyor. Bu da Z kuşağının çoğunluğunun markaların sosyal ve çevresel konularda sorumlu olmasını beklediği 25 trilyon dolarlık küresel perakende pazarı için önemli bir faktör.
Finansal Tabana Yayılma:
GMeRitS: Finlandiya Aalto Üniversitesi’ne ait olan projede alternatif ekonomik yapılarda geniş ölçekte deneyler yapılıyor çünkü projenin sahipleri toplumun geleceğiyle ilgili senaryoların sağlam, güvenilir deneylere ve veriye dayanmak zorunda olduğunu düşünüyorlar. Amaçları farklı farklı rekabet karşıtı dengeleme ve yönetişim yapıları deneyerek ve değerlendirerek finansal tabana yayılmaya katkıda bulunmak.
Yardım ve Hayırseverlik:
The UnBlocked Cash Project OXBBU: İrlandalı bir yardım organizasyonunun ve bir Fransız startup’ının ortaklaşa yaptığı projenin amacı afetten etkilenmiş insanlara uluslararası yardım götürürken yaşanan zorlukların üstesinden gelmek için merkeziyetsiz bir model kullanarak daha verimli ve sürdürülebilir bir şekilde yardım edebilmek. Uygulamaya göre nakit hak edişler konusunda karar vericiler bu toplulukların kendisi; diğer taraftan blockchain sayesinde şeffaflık ve hesap verilebilirlikten ödün vermeden bireyler ve kurumlar desteklemek istediklerine direk olarak bağlanabiliyorlar. Bu özellik, sosyal yardım kurumlarına olan güvenin oldukça düştüğü günümüzde önemli bir engeli aşma imkânı sunuyor.
Merkeziyetsiz Döngüsel Ekonomi:
CKH2020: Kleros adlı bir Fransız kooperatifinin projesinde e-ticaret, işbirlikçi ortak ekonomiler gibi alanlarda tüketici anlaşmazlıklarını çözen bir platform sunulmuş. İhtilaflar rastgele seçili jüriler tarafından çözülüyor ve blockchain, tarafların kanıtlara müdahale ve jüri seçimini manipüle edememesini garantiliyor; alınan kararlar da akıllı kontratlarla otomatik olarak uygulanıyor.
Enerji:
PROSUME: İtalya orijinli, DLT tabanlı bu projede eşten eşe enerji alım-satımı için merkeziyetsiz ve otonom bir dijital pazar yeri platformu sunuluyor. Amaç çoktan tekelleşmiş fosil bazlı enerji sektörüne türeticilerin yani yenilenebilir enerjinin aynı zamanda üreticileri olan tüketicilerin entegrasyonunu sağlamak.
Beklentiler
Blockchain teknolojisinin kalıcı olduğu konusunda şüphe olmamasının yanı sıra gelecekle ilgili beklenti toplumların bu teknolojiden tam olarak faydalanabilmesi için sosyal ve çevresel konularda yaratacağı etkilerin denenmesi, bunlara adapte olunması ve nihayetinde bu teknolojinin sosyal fayda yaratacak şekilde evrilmesi. Göründüğü kadarıyla Avrupa Birliği organları da toplumsal fayda yaratmada sürdürülebilirlik anlamında yaşanan zorlukların üstesinden gelmek için teknolojik yenilikleri tanımak ve desteklemek zorunda olduğunun farkında. Bu anlamda blokchain’in merkeziyetsiz uygulamalarını sosyal inovasyonlarda kullanmak için çaba gösteren birey ve kurumların önünü açmak kadar kategorilerde kullanılan kavramların içinin doldurulması ve projelerin uygulanabilirlikleri bağlamında da sürdürülebilirlik gerekli gözüküyor.
