Bu aralar piyasaları yakından takip ediyorsanız, etrafta bolca DeFi – yani merkeziyetsiz finans haberi göreceksiniz… Özellikle içinde bulunduğumuz Haziran ayınının başlarında DeFi hareketinin öncülerinden Compound’un piyasaya çıkardığı COMP token (türkçesi için belirteç kullanılıyor ama açıkçası hâlâ alışamadım bu terime) çok konuşuldu. Nedir COMP token, neden bu kadar popüler oldu gelin birlikte bakalım…
Nedir COMP Token?
Geçtiğimiz yazımızda DeFi hareketinin öncülerinden Compound‘un ne olduğundan bahsetmiştik. Bu arada sonlara doğru hafifçe COMP‘a da değinmiştik.
Özetlemek gerekirse: Compound, kişiler arasında para borç verme işine aracılık eden bir platform. Bunu kişiden kişiye direkt borçlanma yolu ile değil bir havuz sistemi kullanarak yapıyor. Parasını yatırıp faiz kazanmak isteyenler ile borçlanmak isteyenleri havuzlarda topluyor ve uygulanacak faizi bir algoritma ile belirliyor.
Compound kendisine vizyon olarak, gelecekte tamamen merkeziyetsiz yönetilecek ve üzerine başka projelerin kurulacağı bir altyapı olmayı hedeflemiş.
Merkeziyetsiz Defi Yapılar Nasıl Yönetiliyor?
Merkeziyetsiz yapılar son yıllarda özellikle kripto para sisteminin kabul görmesi ile birlikte ortaya çıktılar. Bu nedenle bu yapıların nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda bir görüş birliği yok. Daha çok karanlıkta “el yordamı” ile gelişen farklı ekoller var.
Bu ekollerden bir tanesi, merkeziyetsiz kurulan yapıların yönetim biçimi olarak da en başından itibaren merkeziyetsiz olarak kurulması.
Bir diğer ekol ise, başlangıçta girişim sermayesi alıp, ürün olarak merkeziyetsiz ama yönetim olarak merkezi başlamak, sonrasında yavaş yavaş yönetimi de merkezi olmayan bir hâle getirmek.
Compound Nasıl Yapacak Bu Merkeziyetsiz Yönetimi?
Daha başka pek çok yol var ama Compound bu yollardan ikincisini seçti. Pek çok prestijli girişim sermayesinden yatırım aldı. İlk olarak ürünlerini kullanıcıların beğenisine sunup, sorunlarını çözdü.
Sıradaki hamle benzer şekilde yönetimi de merkeziyetsiz hale getirmek. Bunu da demokratik bir şekilde geniş bir kitle tarafından yönetilebilmek için COMP adı verilen bir token çıkarıp bunu kullanıcılarına dağıtmaya başlayarak yaptılar.
Bu yolu seçmelerindeki en önemli neden, kullanıcıların tokenlara sahip olmaları durumunda gelecekte sistemin güvenliği ve doğru bir yolda ilerlemesi konusunda ellerinden geleni yapacağını düşünmeleri idi.
Nasıl İşledi COMP Hamlesi?
Compound, COMP token’ları dağıtırken kullanıcıları tamamen serbest bıraktı. Bu ne demek? Genelde, örneğin bir şirket çalışanlarına hisse dağıtırken, çalışanlar hisseyi alıp satıp kaçmasınlar diye onlara bu hisseleri zamana yayarak verir. DeFi platformların kimileri de yönetim token’ı dağıtırken bu yolu izledi. Örneğin Futureswap kendi kullanıcılarına verdiği yönetim token’larını bu şekilde “başkasına devredemezsiniz” şartıyla dağıtmaya başladı (ve kısa bir süre sonra da satışı durdurdu).
Herhangi bir kısıtlama getirilmediği için kullanıcılara verilen bu COMP token’lar anında çeşitli borsalarda işlem görmeye başladı (örneğin merkeziyetsiz bir borsa olan Uniswap‘da alım satım yapabilirsiniz ya da Coinbase ve bugün açıklandığı gibi Binance gibi merkezi borsalarda).
Kısıtlı sayıda (10 milyon adet) olarak basılacak olan COMP token’lar başlangıçta 20 ABD Doları gibi bir değerden işlem görürken sonrasında yaklaşık 320 ABD Dolarına kadar çıktı.
Tabii, bu hemen akıllara 2017 yılının meşhur ICO’larını getirdi. Zira, hatırlarsanız o zamanlar binbir proje binbir vizyon ile piyasadan hatırı sayılır bir parayı “kaldırmıştı”. COMP da acaba öyle mi?
Cevap sanırım hem evet hem de hayır. Önce neden değil ona bakalım sonra neden benzediğini tartışırız.
Öncelikle, 2017 yılının ICO projeleri tamamen kağıda yazılı bir hayal satıyorlardı. Compound’un durumu öyle değil – zira sahip oldukları ve gayet iyi işleyen bir sistemleri var halihazırda.
İkincisi, ICO’larda girişimlerin çıkardığı token’lar tamamen kâr amacı güden yatırımcılara para karşılığı satılmıştı (her ne kadar bu token’ların bir gün sistemi kullanmakta da işe yarayacağı söylense de). Şimdi ise sistem üzerinden alım satım yapan kullanıcılara yaptıkları işlem karşılığı token verilmesi var. Dolayısıyla sistemi büyütmeye yarayan bir token dağıtımı söz konusu.
Neden 2017’in token projelerini andırıyor? En önemli nedeni kullanıcılarda “aman kârlı bir projeyi kaçırıyorum” şeklinde bir panik (FOMO) yaratmış olması. Halbuki, Compound’un CEO’su bile bu token’ların bir kâr amacı gütmeyeceğini söylüyor.
Niye Bu Kadar Talep Gördü COMP?
En önemli nedeni, aslında yavaş yavaş artan token değerinin kendi kendine bir sarmala dönüşmüş olması. Ne demek bu?
Compound’un kredi vermek ya da almak işine yaradığını geçen yazımızda belirtmiştik. Sisteme kredi verdiğinizde karşılığında bir faiz alıyorsunuz. Ancak bunun yanında, şu anda bir de COMP token kazanıyorsunuz. Ve bu token’ı aldığınız gibi piyasada satabiliyorsunuz. Böyle olunca aslında kazandığınız para kat be kat artıyor.
COMP bunu kendi sistemini geniş kitlelere kullandırabilmek için yaptı. Zira bu tip DeFi platformların en büyük sorunu likidite sıkıntısı. Bu da bir tür sarmal. Kullanıcı olmayınca likidite olmuyor, likidite olmayınca da yeni kullanıcı gelmiyor. Bu sarmalı kırmak gerek. Sanırım Compound, COMP token ile bu sarmalı kırmayı başardı. İki hafta içinde Compound sisteminine bağlanan kripto para değeri beş kat artarak DeFi piyasasının en büyüğü olan MakerDAO sistemini geçti.
Böyle bir sıçramanın ne kadar sağlıklı ya da gerçekçi olduğu ise tartışmaya açık. Zira sistemde hem kredi veren hem kredi alan COMP kazandığı için, türev enstrümanlar aracılığıyla çoklu miktarda işlem yapıp kat kat COMP kazanma imkanları da hemen kullanılmaya başlandı.
COMP Token’ların Değeri Nereden Geliyor?
Bu arada şunu da belirtelim. Compound, ellerinde COMP tutanlara herhangi bir ekonomik menfaat vaad etmiyor. Şu an için sadece sistemin hangi yöne gideceği konusunda oy verecek ellerinde COMP tutanlar.
Peki ileride bu değişebilir mi? Örneğin sistem kâr dağıtmaya başlayabilir mi? Kim bilir? COMP token’lar bu hızla giderse 4 yıl sonra tamamen dağıtılmış olacak. Yönetim de tamamen merkeziyetsiz bir hale gelecek. O zaman COMP sahipleri oturup demokratik olarak kâr dağıtmaya karar verebilirler mi? Verebilirler tabii, neden olmasın?
İşte bu ileride kâr dağıtma ihtimalini sevdi sanki kimi uzun vadeli ve sadece ekonomik getiriye bakan yatırımcılar.
Ancak unutmamak lazım: bu aslında iki ucu keskin bir kılıç. COMP sayesinde yönetimi eline geçiren istediğini yapabilir. Kâr dağıtma kararı verebileceği gibi, yeni token dağıtma yolunu da seçebilir. Hepimizin aklı Bitcoin’in 21 milyon ile sınırlı olmasına gidiyor ama orada kanunu kod yazıyor ve bozulması merkeziyetsiz yapının iyice oturmuş olması nedeniyle neredeyse imkansız. Ama COMP için bu kadar kesin konuşmamak gerekiyor.
Peki Kim Alıyor Bu COMP Token’ları?
Şu anda hızlı yükseliş ile gözleri kamaşan spekülatörler – ki bunlar kısa vadeli kazanç peşindeler. Bu spekülatörlerin Compound sisteminin yönetimine katılmak konusunda çok büyük bir arzusu olduğu pek düşünülemez.
Ama sadece onlar değil. Compound’un gelecekte hangi yöne gitmesi konusunda hassas olan kesimler de var. Kim bunlar? Öncelikle, şimdiye kadar Compound’a yatırım yapmış olan fonlar – zira yaptıkları yatırımın ne yöne gideceği konusunda kontrolü ellerinden kaçırmak istemiyorlar.
Compound’un mevcut yatırımcıları ile sınırlı değil COMP’a ilgi duyanlar. İlginç ama Compound sistemi üzerine kurulu girişimlere yatırım yapan girişim sermayeleri de bu COMP’lara sahip olmak istiyor. Zira, yatırım yaptıkları girişimlerin üzerine kurulu olduğu Compound altyapısının istemedikleri şekilde değiştirilip kendi yatırımlarına sorun çıkarması ihtimalinden kaçınmak arzusundalar.
Bunun dışında, ilginç bir başka görüş daha var: Biliyorsunuz, dünyanın hemen hemen yerinde, kripto paraların para mı yoksa hisse mi olduğu tartışılıyor. Neden? Vergi yüzünden. Para olarak değerlendirilmeleri durumunda pek çok ülke (örneğin BTC için ABD) vergi uygulamıyor – ancak hisse senedi olursa işler değişiyor – o zaman vergi var. Hisse senedinin teoride en önemli özelliği ne? Sahiplerine temettü yani kâr payı dağıtması. Compound en azından şimdilik böyle olmayacağını söylüyor – ama ileride bu değişebilir.
Neden şimdi değil de ileride? Birkaç nedeni olabilir. Birincisi, kripto paralar ile ilgili kural ve yorumları değişme ihtimaline karşı şimdiden kendilerine “hisse” damgasının vurulmasını istemiyor olabilirler. İkincisi, Compound sistemi şu anda yönetim ve işletim olarak ABD’de kurulu bir şirket. İleride bir altyapı haline geçer ve tamamen merkeziyetsiz olarak kripto âleminde yaşar ise Compound’a nasıl ve hangi ülkede vergi uygulayacaksınız?
Sonuç
İşte gelecekte karşımıza çok çıkacak olan kripto para sanal dünyası ile fiziki dünya arasında yaşanacak zihin açıcı sorulardan bir tanesi size: Bir gün Facebook, Google gibi büyük devlerin fiziki ülkelerden daha güçlü olacağını düşünenler var. Peki bu bir şekilde gerçek olursa, BTC, ETH gibi platformların da kendi içlerinde bağımsız adacıklar olarak bu merkezi yapıların yanında kendilerine yer bulmaları mümkün olabilir mi?
