Geçtiğimiz iki üç gündür teknoloji dünyası çalkalanıyor: Bunun sebebi, aynı isimli Çinli firma tarafından geçtiğimiz hafta duyurulan DeepSeek isimli yapay zekâ (YZ) akıl yürütme modeli R1.
Sadece dün (27 Ocak Pazartesi) Nvidia firmasının hisseleri yaklaşık yüzde 17 düştü. 589 milyon dolarlık kayba denk gelen bu düşüş, Nasdaq tarihinde bir seferde görülmüş en büyük erime. Bu erimenin nedeni, DeepSeek’in R1 modelinin ABD’nin en iddialı YZ modellerine göre çok daha ucuza mal edilmiş olması. Şirketin söylediğine göre toplam 6 milyon dolarlık yatırımla üretilen R1 modeli, Nvidia’nın A100 GPU yongalarıyla geliştirildi.
Eğer bu söylenen doğruysa, DeepSeek, A100’lerden daha pahalı olan H100 yongalarıyla geliştirilen OpenAI’ın o1 akıl yürütme modelinden en az 5-6 kat daha ucuza mal olmuş demek oluyor. (6000 dolarlardan başlayan A100’lerle, 40,000 dolara kadar çıkan H100’ler arasındaki fiyat farkı dört ila yedi kat) Ayrıca DeepSeek, son bir hafta içinde onu deneyen araştırmacı ve kullanıcılar tarafından daha hızlı, daha kaliteli ve genelde daha başarılı olarak değerlendirildi.
İşte tüm bu gerçekler veya muhtemel gerçekler sonucunda Nvidia şirketinin hisseleri, dahası OpenAI’ın yeni maceralarına yatırım yapan Oracle, Microsoft, Softbank firmalarının da hisselerinde keskin düşüşlere yol açtı. Elbette Nvidia’daki tarihi düşüş bunlardan en önemlisi. Zira bu donanım firmasının yüksek hisse fiyatının dayandığı temel nokta, YZ modellerinde kullanılan H100 gibi pahalı yongaların sadece Nvidia tarafından üretilebilmesi ve Amerikan devletinin bu ileri seviye yongaları Çin’e sattırmamasıydı. Oysa daha düşük hesaplama kabiliyetine sahip A100 yongalarının Çin’e satışı serbest.
İşte ABD’nin son iki gündür yaşadığı “Sputnik Moment” yani Sputnik Anı bir gerçeğin idrakinden kaynaklanıyor.
Sputnik Anı ne demek?
Şimdi sizlere bu kavramın ne demek olduğunu ve bunu DeepSeek’in yaşattığı şok için kimin dile getirdiğini anlatacağım.
Amerika ile Sovyetler Birliği, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra şiddetli bir soğuk savaşa girişmişken, bu iki ülkenin arasındaki silah ve teknoloji yarışı da olanca hızıyla sürmekteydi. 1945’te ilk defa Hiroşima ve Nagazaki’de sivillere karşı kullanılan atom bombası Sovyetler Birliği ajanları tarafından çalınıp, 1947’de bu ülke bilim adamlarınca da üretilebilmişti. Ardından hidrojen bombası da benzer şekilde Sovyetler Birliği bilim insanlarınca yapılıp test edilmişti. Tam bu sırada, ABD tarafından uzaya uydu gönderme çalışmalarına ve testlere başlanmıştı. Kendisini dünyanın lideri olarak gören Amerikalılar, ansızın 1957 yılında Sputnik adlı Sovyet uydusunun dünyanın yörüngesinde dolaştığına tanık oldular. Bu onlarda büyük bir şok etkisi yaptı. Birdenbire Amerika hummalı bir uzay teknolojisi üretimine kalkıştı. Hatta bugün kullandığımız internet ağını da dolaylı olarak bu kalkışıma borçluyuz.
İşte bu kısa özetten anladığınız gibi Sputnik Anı, ABD’nin çok iddialı olduğu uzay yarışında Ruslardan geride kaldığını idrak ettiği, 4 Ekim 1957’deki o ana işaret ediyor.
Bugün DeepSeek YZ modeli ile Çinliler rakipleri Amerikalılara adeta yeni bir Sputnik Moment yaşatmış durumdalar. Bu tespiti yapan kişi de ünlü Silikon Vadisi yatırımcısı Marc Andreessen’den başkası değil.

Marc Andreessen, tekere çomak sokma konusunda uzman bir yatırımcı. Andreessen bu X paylaşımıyla OpenAI ve Sam Altman’a da özel bir gönderme yapıyor. Zira Sam Altman bir seneden fazla zamandır Amerikan devletinin YZ konusuna çok fazla para yatırması için lobi faaliyeti yapıyor. Ve bu lobi faaliyetiyle de Nvidia gibi donanım şirketlerinin de ekmeğine yağ sürüyor. Ancak eğer DeepSeek’in çomağı doğru bir anda doğru tekere sokulduysa o zaman ülkeler arası gerçek bir YZ savaşı çıkmış ve Çin ikinci aşamaya lider girebilir demek olacak. Benzer çomak sokuşları, Çinli şirketlerce daha önce elektrikli arabalarda, araba pillerinde, güneş panellerinde ve ileri seviye yonga üretiminde de gözlenmişti. Yapay zekâ gibi ABD’nin iddialı olduğu bir konuda da Çin eğer seviye atlayıp öne geçerse o zaman tümden başka bir dünyada olduğumuzu topluca idrak edeceğiz.
Şokun bileşenleri
Bugüne dek Çin’in ancak Amerikan teknolojisinin ikinci sınıf kopyalarını yapabileceğini iddia eden haberciler ve uzmanlar da DeepSeek’in R1 modeli ile şok yaşıyorlar. Bu şokun birkaç bileşeni var:
- Eğer firmanın iddiaları doğruysa OpenAI şirketinin paralı YZ modeli o1’in yaptıklarının daha iyisini beş-altı kat daha ucuz donanımla gerçekleştirebildi.
- DeepSeek ücretsiz ve model ağırlıkları da açık olarak yayımlandı. Yani yazılımı kapalı olan OpenAI (ismi açık olmasına rağmen bu firma ticari ve kapalı kaynak yazılıma sahip) şirketinin parayla sattığı yazılımından daha iyisini açık kaynak olarak ve bedava yayımladı.
- DeepSeek’in, Çin’in satın alması yasak olan ileri seviye donanıma ihtiyaç kalmadan bu seviyeyi yakalayabildi.
Tabii buradaki 1’inci ve 3’üncü maddeler şimdilik ispat edilemedi ama eğer bunlar da doğru çıkarsa Çin tam anlamıyla ABD’yi YZ yarışında sollamış olacak. Bundan sonra açık kaynak olarak isteyen her şirket hatta birey, kendi R1 benzeri modelini kendi bilgisayarlarında kurabilecek.
Özetle, DeepSeek’in yaptığı tekere çomak sokuş o denli sert ki, YZ’de tüm bir Amerikan önderliğinin arabasını devirmeye yetebilir. Geçen hafta Trump yönetimince açıklanan Stargate isimli 500 milyar dolarlık kalkışımın da tekerine esaslı çomak sokulmuş oldu.
Sonuç
DeepSeek’in kullandığı donanım kaynakları gerçekten söyledikleri gibiyse tam anlamıyla bir yapay zekâ devrimine tanıklık ediyoruz demektir. Ancak Çinliler bildiğiniz gibi düşmanını yanıltan taktiklerde ustadırlar. Bu örnekte de hem açık kaynak hem de ucuz bir model yayımlayan Çinli firma ya müthiş bir judo hamlesi ile rakibinin gücünü kendi lehine kullandı ya da zekice bir yanıltma hareketi ile küçük bir bölüğü yüz bin kişilik bir ordu gibi gösterdi. Her hâlükârda Marc Andreessen haklı, yaşanan ABD açısından yeni bir Sputnik Anı.