Bu sene Ethereum Community Conference (EthCC) ve Modular Summit 3.0 (Modüler Zirve) Belçika’nın Brüksel şehrinde gerçekleşti. Ben de Hollanda’nın Eindhoven şehrinde yaşadığım için Modular Summit’i ziyaret etme fırsatı buldum. EthCC araştırmalarımı da yapıp sizlerle paylaşmak istedim.
EthCC ile ilgili olarak genel kanı insanların mental olarak yorgun olduğu yönünde. Bu durumda piyasanın bir süredir yatay gitmesinin yanı sıra sosyal ayrışmaların da etkili olduğunu söyleyebiliriz. Ana konferanslardaki katılımcı sayısı birkaç konuşma haricinde çok düşük. İnsanlar alternatif etkinliklerde kendi gruplarıyla, kendilerine yakın projelerle etkileşimde olmayı tercih ediyor. Bu durum ayrışmaları daha da büyük hale getiriyor gibi görünüyor.
Teknik açıdan baktığımızda 2023 EthCC’den 2024 EthCC’ye kadar birçok Katman-2 rollup piyasaya çıktı. EIP-4844 (proto-danksharding) geliştirmesi ile Ethereum’da blob’lar devreye girdi. Bu sayede sadece Ethereum rollup’larının kendilerine özel olarak kullanacağı blok alanı sağlanmış oldu ve işlem ücretleri yüzde 90 üzerinde düştü. Kısaca Ethereum’un yol haritasındaki rollup odaklı adımların birçoğu atıldı.
Başka alanlarda ne gibi gelişmeler oldu?
– Altyapı projelerinin büyük bir odak noktası olduğunu söyleyebiliriz. Staking, restaking, Katman-2, RWA gibi birçok alanda sayısız proje hayata geçti.
– Vitalik’in özellikle üzerinde durduğu bir konu hesap soyutlama (account abstraction) ile ilgili adımlar hızlandı. Starknet ve ZKsync bu alanda öncülük ediyor. Bunun tüm Ethereum ve kripto ekosistemine yayılacağını beklemek mümkün.
– RWA, DeFi, SoFi, yapay zekâ, DePIN alanlarında çok fazla gelişme yaşandı. Özellikle DePIN alanında son kullanıcıların kullanacağı uygulama sayısının arttığını ve artacağını görüyoruz.
– Alternatif sanal makineler (virtual machines) konusunda gelişmeler hızla devam ediyor. EVM’nin kısıtları ve SVM (Solana Virtual Machine) başarısının bir örnek olmasından dolayı birçok proje alternatif VM geliştirmeye çalışıyor.
Bu projelerden öne çıkanlar Monad (paralel-EVM), Movement (Move-VM), Fluent (iç içe/blended-VM). Örnek projelerin sayısını artırabiliriz ancak konferanslarda bu projeler çok aktif olduğu için belirtmek istedim.
Ethereum Topluluk Konferansı’nda gelecek yıl bizi neler bekliyor?
– Herkesin dilinde “altyapıda belli bir seviyeye ulaştık ama kullanıcılar için gerekli olan uygulamalar nerede?” sorusu var. Önümüzdeki 12 ayda bu soruya cevap olarak çıkacak uygulamalar göreceğiz.
– Bu uygulamalara örnek olarak Polymarket çok ön plana çıkmış durumda. Biden ABD seçimlerinden çekileceğini açıkladığı andan itibaren sosyal medyada herkes yeni adayın kim olacağına, Kamala Harris aday olursa kazanma ihtimalinin ne kadar olacağına dair Polymarket görselleri paylaştı.
Son kullanıcının kolaylıkla kullanabildiği bu uygulamadan onlarcasının piyasaya çıkacağını bekleyebiliriz.
– Paylaşımlı ve merkeziyetsiz işlem sıralayıcı projelerin ön plana çıkacağına dair çok fazla sunum yapıldı. Burada Espresso çok iyi konumlanmış bir proje olarak duruyor. Astria ve Morph’u da alternatifler arasında sayabiliriz.
– Rollup as a Service (RaaS) alanında yeni rollup’ların hızlıca geliştirilmesini sağlayan Caldera, Conduit, Gelato, AltLayer gibi projelerin iş birlikleri sayılarının artacağını beklemek mümkün. Sıfır bilgi (ZK: zero knowledge) rollup’larının daha ön planda olacağı bir dönem bizi bekliyor gibi görünüyor.
– Katman-2 projeleri için L2beat görseli önemli bir halde olacak. Ethereum’dan ziyade rollup’ları takip etmek daha önemli olacak çünkü ekosistem projeleri L2 rollupları üzerinde geliştirilecek. Rollup’ların da merkeziyetsiz uygulamaları ortak kullandırmak adına kendi aralarında kümeleştiği bir döneme girebiliriz.
– Projelerin kurucuları sosyal medyanın önemini kavramış durumda. Bu nedenle bu figürlerin sosyal medyada çok daha aktif olacağını gözlemleyeceğiz.
– Hack olayları, Solidity ve EVM ile ilgili sıkıntılar çokça kez dile getirildi. Alternatif VM geliştiren projeler hack olaylarını gündemde tutarak biraz daha kendilerine pay çıkarmak istiyor gibi görünüyor. Ancak Solidity özelinde bir yorum olarak “iyi yazılımcı iyi kod yazar, kötü yazılımcı çok hata yapar ve bu pahalıya patlar” diyebiliriz.
Araştırmaya değer kelimeler: intent, MEV (maximal extractable value), TEE (trusted execution environment), AA (account abstraction), CA (chain abstraction).
Modular Summit 3.0
EthCC sonrası Celestia’nın düzenlediği Modular Summit başladı. Burada Monad kurucusu Keone, Celestia kurucusu Mustafa ve globaldeki birçok içerik üreticisi ile muhabbet etme fırsatı buldum.
Bu konferansta günler başlıklara ayrıldı. Bu başlıklar konferans hakkında genel bilgi verecektir: Veri müsaitliği/paylaşımı (DA), işlemleri gerçekleştiren rollup’lar (execution), MEV, modüler projelerin genişlemesi, ZK, blokzincir soyutlama (chain abstraction).
DA alanında Celestia’nın geniş bir ekosistemi desteklediğini ve bunun daha da genişleyeceğini gözlemledim. Celestia’ya hem rakip hem de partner olarak Avail var. Bu iki projenin yol haritaları birbirine epey benziyor. İki projenin de beklentisi binlerce rollup geliştirileceği ve bu rollup’ların DA için kendilerinden destek alacakları yönünde. EigenDA ise Ethereum Katman-2 projelerine odaklanmış durumda.
Execution alanında iyi ölçeklenebilen, hızlı blok üretimi ve yüksek hızda işlem gerçekleştirebilen MegaETH, Movement, Eclipse gibi projelerin sunumları diğer projelere göre daha iyiydi.
ZK alanında şu ana kadar yapılan geliştirmelerin çok zorlu koşullarda yapıldığı konusunda tüm geliştiriciler hemfikir. Bunun daha kolay hale getirilmesini sağlayan (prover ve verifier) hem kanıt üretimi hem de bu kanıtların doğruluğunun yapılmasını sağlayan projeler ZK rollupları ile birçok iş birliği kurmuş durumda. Succinct, RiscZero, Lagrange benim dikkatimi çeken projeler oldu.
Chain abstraction (hesap soyutlama) son kullanıcıların hangi blokzincirde olduklarını bilmeden merkeziyetsiz uygulamalarla etkileşim halinde olabilmelerini hedefliyor. Bu konuda hem kullanıcı dostu arayüzlerin geliştirilmesi hem de likiditenin ortak bir şekilde kullanılabilmesini sağlayan birçok proje ve fikir göreceğiz. 2024 ve 2025’in ana temalarından biri olacak bir konu.
Dip notlar:
– Sosyal medyada takip ettiğimiz projelerde çok fazla insan yüzüyle karşılaşmıyoruz. Böyle organizasyonlarda kimi proje kurucularının sunumlarının ve teknik bilgilerinin iyi olduğunu, kimilerinin ise zayıf olduğunu gözlemledim.
– Bazı projelerin sadece kurucuları iyiyken ekipleri zayıf olabiliyor. Çok yeni bir alan olduğu için rekabet henüz çok yok. Bu nedenle çok iyi bir yazılımcı olmadan da kritik roller alabilen çokça kişi var. Umarım zaman içerisinde Web2 dünyasından daha kaliteli yazılımcılar sektöre dahil olur. Bu sayede daha kaliteli uygulamalar piyasaya çıkabilir.
– Yapay zekâ bu konferansların ana başlıklarından değildi. Bu başlık genellikle diğer başlıkların altında (örneğin güvenlik konusunda yapay zekâ, DeFi konusunda yapay zekâ gibi) bir destek unsuru olarak görülüyor. Bu konferanslar bir yapay zekâ başlığında yapılsaydı durum farklı olurdu. Bu nedenle yapay zekâ başlığına bu şekilde yaklaşılmasını doğal karşılıyorum.
EthCC 2025 Cannes – Fransa’da olacak. EthCC, Modular Summit gibi konferanslara gitme fırsatım oldukça benzer şekilde sizlere özetlemeye çalışacağım.
