Ethereum Sanal Makinesi (EVM) alternatifi olarak geliştirilen çok sayıda sanal makine girişimi var. Bu yazımda hangi ekiplerin bu konuda çalıştığını, hangi projelerin ön plana çıkabileceğine dair detayları bulabilirsiniz.
Öncelikle sanal makinelerin kısa tanımını yapalım: Sanal makineler blokzincirlerin beyni olarak hizmet eder. Bloktan bloka geçerli bir durumu hesaplamak için kuralları tanımlayıp, akıllı sözleşmeleri çalıştırmak için gerekli ortamı sağlar.
Diğer sanal makineleri Ethereum sanal makinesi (EVM) ile kıyaslayacağız: EVM, akıllı sözleşmeleri çalıştırmaktan ve her başarılı bloktan sonra Ethereum’un durumunu belirlemekten sorumlu yazılımdır diyebiliriz. Tabii ki akıllı sözleşmelerin de EVM tarafından tanımlanan kurallara uyması gerekiyor.
EVM, blokzincir sanal makineleri için öncü konumda. Bunun temel sebebi Curve, Uniswap, Aave, Maker gibi önemli projelerin EVM uyumlu olarak geliştirilmesi ve bu platformların her gün binlerce kişi tarafından kullanılması. Ayrıca Avalanche veya Binance Smart Chain gibi başka blokzincirlerde de sanal makine olarak EVM kullanılıyor.
Peki EVM gibi bir sanal makine varken neden farklı sanal makinelerin geliştirilmesinden bahsediyoruz? Burada EVM kusurlarından bahsetmemiz gerekiyor:
EVM kusurları
Hakimiyetine rağmen EVM’de bazı sınırlamalar mevcut:
- Sınırlı Programlama Dili Desteği: EVM, geliştirme alanında diğer yazılım dillerine göre nispeten yeni Solidity dilini destekliyor. Bu yazılım dilinin yeni olması kütüphane kısıtlılığı, temel geliştirme araçlarının azlığı gibi sorunları da beraberinde getiriyor. Geliştiriciler, diğer programlama dilleri için mevcut işlevsellikleri yeniden yaratmak zorunda kaldıkları için çeşitli zorluklar yaşıyor diyebiliriz.
- Solidity’nin Karmaşıklığı: Solidity için yapılan anketlerde “öğrenmesi ve ustalaşması zor” sonucu çok yaygındır. Bu zorluk, Ethereum ekosistemine girmek isteyen geliştiriciler için caydırıcı bir etki oluşturuyor sonucuna varabiliriz.
- Güvenlik Açıkları: Yıllar içinde, Ethereum ve EVM ekosistemi çeşitli saldırılar ve güvenlik ihlallerinin kurbanı olmuştur ve bunların bazıları Solidity dilindeki kusurlara bağlanabilir.
- Sıralı İşleme: EVM, işlemleri ve akıllı sözleşme yürütmelerini sıralı olarak işler. Bu yaklaşım mantıklı ve basit görünse de işlem hacmi arttıkça gecikmelere ve daha yüksek işlem maliyetlerine neden olabilir. Her işlem sırasını beklerken işlem süresi hızla artabilir. Bu nedenle kullanıcılar, işlemlerini hızlandırmak için giderek daha yüksek işlem ücretleri ödemek zorunda kalabilirler. Görselde işlemlerin tek tek geçtiğini görebilirsiniz.
Bu eksikliklere yanıt olarak birçok proje, EVM’ye alternatif olarak çeşitli sanal makineleri keşfetmeye başladı.
Alternatif Sanal Makineler (Alt VMs)
Solana Sanal Makinesi (SVM)
EVM’nin ana rakiplerinden biri. Adından da anlaşılacağı gibi bu sanal makine, Solana üzerinde akıllı sözleşmelerin yürütülmesinden sorumludur. SVM içindeki dikkate değer yenilik, bir paralelleştirme motoru olan Sealevel.
EVM’nin sıralı işlem işlemeyi kullanmasının aksine Sealevel, SVM’nin işlemleri çakışma olmadan eşzamanlı yürütmesine olanak tanır. Örneğin, Ahmet Mehmet’e 5 ETH gönderirken Ayşe de DAI’yi USDC ile takas ederken bu işlemler birbirlerini etkilemez. SVM ile bu tür bağımsız işlemler eşzamanlı olarak işlenebilir, bu da performans ve verimliliği artırır.
Eclipse
Ethereum’un ilk SVM Katman-2 projesi olma hedefiyle ilerleyen Eclipse, Solana’nın performansını Ethereum’a getiriyor. SVM’nin paralel yürütmesi, aynı anda birden fazla işlemi işleme gerekliliği nedeniyle daha fazla depolama alanı gerektiriyor. Eclipse bu depolama talebini karşılamak için Celestia’yla anlaştı. Bu nedenle globalde Eclipse için Solestia tabiri de kullanılıyor. Bu konsept önemli destek gördü ve Eclipse’in 65 milyon dolar yatırım toplamasına olanak tanıdı.
Cartesi
Linux ile rollup geliştirme imkânı sağlayan özel bir rollup protokolüdür. Appchain (uygulama odaklı) tasarımı sayesinde elde edilen performans artışı ile Cartesi rollup’ları Linux işletim sistemini kullanabilir. Bu işletim sistemi her gün milyonlarca geliştirici tarafından kullanılmaktadır.
Blokzincirde Linux işletim sistemi çalıştırmak geliştiricilere tıpkı Web 2 uygulamaları gibi geliştirme yapma olanağı sağlar. Bu, geliştiricilerin herhangi bir programlama dilinde kod yazabilecekleri ve mevcut tüm kütüphanelere erişebilecekleri anlamına gelir.
Fluent
Kendi Ethereum Katman 2 projeleri için bir zkWasm sanal makinesi geliştiriyor. Bu özel sanal makine, geliştiricilerin C/C++ gibi çeşitli programlama dillerinde uygulamalar kodlamalarına olanak tanır ve tercih ettikleri kütüphaneleri kullanmalarını sağlar, bunların hepsi ZK kanıtlı olarak çalışır. FluentVM, EVM ile uyumludur ve EVM için yazılmış kodların Fluent üzerinde yeniden kullanılmasını kolaylaştırır.
Movement
Şu anda kendi MoveVM sanal makinesini geliştiriyor. MoveVM, sağlam güvenlik ve yüksek performans odaklı tasarlanmış olup paralelleştirme kullanmaktadır. Move Prover aracılığıyla güvenliği artırmak için tasarlanmıştır ve bu sayede EVM tarafında geçmişte gözlemlenen çeşitli saldırıları azaltmayı hedeflemektedir.
Movement, Move programlama dilini benimseyen tek proje değil. Aptos ve Sui gibi projeler de Move tabanlı Katman-1 çözümleri geliştirdiler ve teorik olarak 100,000 TPS’ye (saniye başına işlem sayısı) ulaşabilme kapasitesine sahipler. Her ikisi de eski Facebook çalışanları tarafından başlatılmış olup gelişmiş güvenlik ve daha yüksek performans sunduklarını iddia ediyorlar. Özellikle Raoul Pal ve Arthur Hayes, 2024 Eylül ayından itibaren Move yazılım dilinin çok ön plana çıkacağını belirtiyorlar.
Monad
Paralelleştirilmiş bir EVM inşa ederek farklı bir yaklaşım benimsemektedir. Daha önce açıklanan paralelleştirme konseptine benzer şekilde Monad, EVM’ye paralel yürütümü tanıtmaktadır. Yüksek işlem kapasitesi artışını yönetebilmek için Monad, MonadDb adında özel olarak paralelleştirilmiş bir veri tabanı geliştirmiş, blokzincir durumlarını verimli bir şekilde depolamak üzere tasarlanmıştır.
MonadDB’nin ve paralel yürütmenin kombinasyonu, Monad’ın geliştirme ağı üzerinde 10.000 TPS başarısına ulaşmasını sağlamıştır, bu da Ethereum’un ana ağdaki 15 TPS’sini büyük ölçüde aşmaktadır. Görselde Ethereum’da işlemlerin (E)xecution – (C)onsensus olarak sıralı ilerlediğini, ancak Monad’da paralel ilerlediğini görebilirsiniz.
PolarisVM
Berachain tarafından geliştirilmiş ve açık kaynak olarak sunulmuştur. Amacı EVM’yi Cosmos’a getirmektir. PolarisVM, EVM’nin modüler bir versiyonudur ve uygulamalara kolayca entegre edilebilir. Daha basit bir ifadeyle PolarisVM, Cosmos ekosistemi içinde tam işlevselliğe sahip bir EVM sunar ve bu ekosistem içinde tam etkileşim sağlar.
Fantom
Sonic güncellemesi ile yeni bir konsensüs mekanizması, yeni bir sanal makine ve veri tabanı tanıtıyor. FantomVM (FVM) tamamen EVM uyumlu olup, geliştiricilerin tanıdık geliştirme araçlarını kullanmasına olanak sağlar. Süper talimatlar adı verilen özellik sayesinde birden fazla talimatın/işlemin aynı anda yürütülmesine izin verir. Örneğin, üç ayrı talimatı yürütmek yerine FVM bunları birleştirerek tek bir talimat haline getirebilir ve bu da yürütme verimliliğini önemli ölçüde artırır. Fantom bir saniye içinde işlem kesinliğiyle 2,000 TPS’ye ulaşabilecek kapasitededir.
Alternatif ve yeni bakış açıları
Birkaç proje kendi alternatif sanal makinelerini inşa ediyor, test ediyor. Örnekler arasında Arbitrum Stylus, RiscZero tarafından geliştirilen zkVM gibi sanal makineleri sayabiliriz.
Son düşünceler
EVM’ye alternatif sanal makineler geliştirmek için birçok girişim mevcut. Bazıları mevcut EVM sürümünün artık modası geçmiş olduğunu iddia etse de bugün itibarıyla EVM kusurlarına rağmen hâlâ en popüler ve güvenilir sanal makinedir.
Boğa marketinin kendini tekrar hissettirmesi, kullanıcı sayısının artması nedeniyle EVM limitleri tekrar gündeme gelecektir. Ethereum Katman-2 çözümleri ölçeklenme konusunda iyi bir noktaya gelse de alternatif çözümler rekabeti artırıp yeni trendler oluşturacaktır.
Bazı VM çözümleri Solidity dışındaki dilleri destekleyerek Web 3’ün kapılarını milyonlarca yeni geliştiriciye açabilir. Bazıları güvenlik, hız, paralel işlem gerçekleştirme, paralel veri tabanı gibi konu başlıklarında ön plana çıkabilir.
Ben de özellikle Eclipse, Movement, Monad için yapabileceğim hazırlıkları yapmaya çalışıyorum (airdrop, temel analiz, ekosistem incelemeleri). Zamanı geldiğinde tekrar bu konu üzerine eğilip ibrenin hangi VM tarafına doğru kaydığını tekrar değerlendirebiliriz.
Bu yazıda Thor Hartvigsen, DeFi Ignas, therollupco, Uma Roy, ayyyeandy gibi isimlerin kaynaklarından faydalandım. Dilerseniz bu isimlerin sosyal medya hesaplarını takip edebilirsiniz.
